نگهداری و پرورش سیکاس

سیکاس یکی از معروف ترین گونه ها جهت باغچه کاری  (landscape)و استفاده در فضای داخلی منزل در جهان است، خصوصاً گونه (revolute) رولوتا. این گیاه بیشتر از همه گونه های دیگر سیکاس در جهان استفاده می گردد. همچنین میلیون ها عدد از برگ این گیاه جهت تزیین دسته گل،تاج گل و مراسم عید پاک و... در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد.

 جهت مشاهده به روزرسانی شده این مطلب در سایت جدید بوستان روی لینک زیر کلیک کنید

به طور عمده سیکاس ها گیاهانی پیازدار و دو پایه می باشند، یعنی دارای پایه نر و پایه ماده می باشند که هر پایه دارای گلی متفاوت از هم هستند. تشخیص نر و ماده بودن  پیاز فقط به دو طریق میسر است.
1) روش آزمایشگاهی و ژنیتیکی   2) از طریق دیدن گل هر پیاز

در این گیاه برگها به صورت دایره ای ظاهر میگردند که در ابتدا بسیار نرم و لطیف می باشند، ولی پس از یک یا دو هفته حالت سفت تر و خشبی تر به خود می گیرند.اکثر گونه ها برگ هایی مانند برگ نخل دارند،ولی براق تر، چرمی تر و نوک تیز ترند. البته نوع رولوتا که در ایران و عمدتاً در شمال ایران کشت می گردد دارای برگ های سبز پررنگی است. گونه های دیگری از سیکاس به رنگ های آبی فیروزه ای، خاکستری و... نیز وجود دارد. خود برگها دارای برگچه هایی هستند که به طور منظم در دو طرف رگ برگ اصلی قرار دارند. برگها به صورت متحد المرکزمعولا در اردیبهشت همه با هم به یکباره ظاهر می گردند و در صورت مهیا بودن شرایط از نظر رطوبت و دما در شهریور نیز برگ دهی می نمایند.
طول برگ ها می تواند از یک تا دو متر بنابه شرایط نوری که گیاه در آن قرار دارد نوسان داشته باشد. برگ، دانه، پیاز این گیاه سمی بوده، در نتیجه باید در باغها و مکان هایی که حیوانات اهلی قرار دارند دقت بیشتری نمود.

این گیاه دارای سرعت رشد بسیار کم و عمر طولانی می باشد. به عنوان مثال یک نمونه 220 ساله قدیمی در باغ گیاهشناسی (kew)کیو انگلستان وجود دارد که از جنوب آفریقا خریداری شده و ارتفاع پیاز آن چهار متر می باشد.

-نگهداری و پرورش سیکاس:

دما:
دمای قابل تحمل برای سیکاس در حدود ((42+)_( 11-)) سانتیگراد می باشد. اگر دما از 11- درجه کمتر شود امکان دارد سیکاس از بین برود. ولی اگر نرم شود باز هم امکان بهبودی آن وجود دارد.بارش تگرگ سبب ایجاد لکه های زرد رنگ به صورت نقطه ای بر روی سطح برگچه ها می گردد.

رطوبت:
میزان رطوبت خاک سیکاس باید از کمی مرطوب و تر تا خشک باشد البته خاکی که همواره خیس باشد به طوری که ریشه ها نتوانند به اصطلاح به آسانی تنفس نمایند سبب پوسیدگی ریشه ها و در نتیجه پیاز می گردد.

نور:
سیکاس در نور مستقیم خورشید رشد می کند، ولی خود را با محیط داخل اتاق نیز تطبیق می دهد به طوری که چند ساعتی از نور صبح یا غروب آفتاب به آن بتابد. همچنین زمانی که برگ های تازه و جوان سیکاس که نرم و لطیف هستند ظاهر می گردد تا دو هفته ای که به خود حالت سخت و خشبی بگیرد یکی از حساس ترین دوران برای سیکاس است. زیرا کوچک ترین ضربه به برگچه ها و همچنین فعالیت بیش از حد حشرات نیز می تواند به آن ها آسیب برساند. درطول این دوره براثر عاملی به نام نور گرایی (phototropism) اگر برگ ها در محیطی پر نور ظاهر شوند به دلیل شدید بودن نور،برگ ها کوتاه می مانند ولی در غیر این صورت برگ ها بلند با فاصله زیاد بین برگچه ها می گردد. در ضمن براساس تجربه افزایش آبیاری در دوران برگ دهی گیاه سبب بهبود برگ دهی و رشد و نمود آن ها می شود البته به اندازه کافی!

خاک:
خاک مطلوب برای سیکاس خاکی است مخلوط از خاک برگ، ماسه، کمی خاک رس. در کاشت گیاه باید در نظر داشت که گیاه را طوری کاشت کنیم که کمی از سطح خاک بالا تر باشد. پیاز سیکاس باید طوری در خاک قرار گیرد که نیمی از آن در خاک و نیم دیگر آن از خاک بیرون باشد.

آب و کود:
آب و کود گیاه به نیاز گیاه و مقدار نوری که به سطح خاک تابیده می شود بستگی دارد. سیکاس زیاد در مقابل کمبود آب و مواد غذایی از خود اثر نشان نمی دهد. اگر گیاه در گلدان قرار دارد ابتدا همیشه اجازه دهید که خاک گلدان کاملاً خشک شود و سپس آن را آبیاری کنید.


کود:
زمان کوددهی مناسب،یکی درطول بهار و دیگری در اواخر تابستان است.
اگر از کود های ارگانیک مانند کودهای حیوانی و کود هایی که دیر جذب می شوند استفاده می کنید بهتر است از باقی ماندن این کود ها در دهانه و نوک پیاز جلوگیری کنید، زیرا این عمل امکان دارد که آرایش منظم برگهای تازه را که در آینده بیرون می آیند بهم بزنند.

عوارض و بیماری ها:
برگ های کهنه ممکن است به دلیل آب وکود زیاد هم زرد گردند واگر برگهای تازه دچار زرد شدگی گردند ممکن است بدلیل کود زیاد و یا فقر خاک باشد.
اگر همه برگها به یکباره زرد گردند باید گیاه از خاک و از جایی که در آن قرار دارد جابجا گردد زیرا عدم زهکشی درست خاک و راکد ماندن آب در گلدان و خاک نیز سبب چنین عارضه هایی در گیاه می گردد.
در صورت دیدن هاله ای از زردی در کلیه برگها نشان دهنده پر آبی وهمچنین نور و گرمای مستقیم  خورشید بر برگها می باشد.
حشراتی که به سیکاس حمله میکنند محدودند .گاهی سبب لکه های سفید و یا قهوه ای در پوسته سیکاس می گردند،معمولا در صورت دیدن لکه های قهوه ای پر رنگ در گیاه نشان دهنده ابتلای گیاه به کنه می باشد و بر روی برگهای سالهای قدیمی تر ودر اثر آلودگی محیط ایجاد می گردند.
در صورت آلودگی خاک ورطوبت و زخمی شدن پیاز در حین فعالیتهای باغبانی که سبب پوسیدگی وقارچی شدن پیاز می گردد در این حالت پیاز حالت نرم ولحیدگی پیدا می کند که می تواند با استفاده از قارچ کشها از این مورد جلو گیری کرد.

- انتقال(Transplaning) :
سیکاس را بهتر است در اوایل بهار ودر طول زمستان که در این دوران فعالیت رویش ورشد ندارند جابجا نمود .
هنگامی که یک نهال سیکاس را در یک ظرف کاشتید نیاز به تعویض مجدد را می توان از بررسی حجم ریشه ها تشخیص داد. البته جابه جایی و تعویض گلدان به نسبت دیگر گیاهان با فاصله زمانی بیشتر باید صورت گیرد، زیرا هم سیکاس کند رشد تر از دیگر گیاهان است و هم تطبیق سیکاس با شرایط جدید با سرعت کمتری صورت می گیرد. سیکاس ها و نوع ریشه این گونه از خانواده ها نیاز به گلدان هایی دارند که دارای عمق بیشتری باشند در این حالت سیکاس به سرعت ریشه زایی نموده و گلدان را پر می نماید. معمولاً بهتر است از گلدانی استفاده گردد که عمق آن به اندازه یک و نیم برابر حجم ریشه خاک بگیرد. یعنی اگر ارتفاع حجم ریشه شش سانتی متر باشد باید از گلدانی که ارتفاع آن سه سانتی متر عمیق تر از حجم ریشه باشد استفاده کرد.
روش های ازدیاد سیکاس به سه طریق صورت می گیرد:

  ١)بذر  ٢) جوانه پا جوش   ٣) قلم

١)تکثیر از طریق بذر:

- گرده افشانی (pollination) :
همان طور که گفته شد سیکاس گیاهی دو پایه است و هیچ گونه راهی برای تشخیص نر یا ماده بودن سیکاس از طریق نگاه به ظاهر گیاه وجود ندارد. بهترین راه برای شناخت نر از ماده گل دهی گیاه بعد از 20-15 سال است. گل پایه ماده به صورت یک نیم کره پره دار می باشد که باید توجه نمود زمانی که پره ها باز می گردند آن گل آماده باروری و گرده افشانی است که اگر گرده افشانی به موقع صورت گیرد دانه ها درست رسیده و تعدادی بیشتر لقاح می یابند. گل نر نیز به صورت مخروطی – شبیه مخروط کاج- است.معمولاً گل ها در اواخر بهار ظاهر می گردند.
سیکاس معمولاً هر دو یا سه سال گل می دهد.
در هنگام رسیدن گل پایه نر،مخروط آن بوی تند از خود منشر می کند که جذب کننده گونه هایی از سوسک ها است که عملاً در گرده افشانی و انتقال گرده ها از پایه نر به ماده نقش آنچنانی ندارند.
سیکاس از لحاظ گیاهشناسی یک گیاه(one mophilous) یا لقاح شونده در اثر باد می باشد.
جهت گرده افشانی می توان مخروط نر را به وسیله دست تکان داد و یا آن را در بالای گل ماده نگه داشت و توسط یک قلم مو عمل گرده افشانی را انجام داد. یک مخروط خوب با گرده مناسب و خشک را می توان برای گرده افشانی چندین گل ماده استفاده کرد.البته گرده افشانی خوب و درست باید توسط افراد خبره و با تجربه صورت گیرد.
مخروط گل نر می توان به شرطی که در جای خشک و خنک نگهداری شود تا چندین روز کیفیت گرده افشانی خود را حفظ نماید. قابل ذکر است که گرده به صورت پودری است که در صورت رسیدن مخروط با کوچک ترین حرکت یا وزش باد متصاعد می گردد.
در صورت فاسد گردیدن مخروط نر بویی بد و نامطبوع از آن خارج می گردد.
در صورت گل دادن پایه های نر و عدم نیاز به گرده می توان گل را از سر گیاه جدا نمود تا سبب تحریک گیاه جهت برگ زایی گردد که این عمل نیاز به فردی ماهر دارد. زیرا در غیر این صورت سبب چند شاخه گردیدن پیاز می شود.
دانه ها به تدریج در طول تابستان رشد می نمایدند و به اندازه تقریبی یک گردو می گردند. همچنین در طول رشدشان رنگ دانه ها از سبز به زرد و در انتها به نارنجی تند و خوشرنگی تبدیل می گردند. قسمت خارجی دارای پوسته ای نرم و نارنجی است و قسمت داخلی دانه را پوسته ای سفید رنگ و سخت می پوشاند.                     
دانه ها در دی و بهمن آماده برداشت و جداسازی از بدنه مادر هستند. دانه هایی که کاملاً رسیده و آماده باشند به راحتی جدا می گردند.
دانه های زیست پذیر با قوه نامیه هرگز با قرار دادن بین دو انگشت شست و نشانه و فشاردادن فرو نمی ریزند.این چنین دانه های پوچ و مغز دار از یکدیگر تشخیص داده می شوند.
دانه هایی که لاغر و نازک و ریز باشند و همچنین بر سطح آب شناور باشند احتمالاً به درستی گرده افشانی نشده اند. دانه هایی که متعلق به مناطق گرمسیری و مرطوب تر هستند مدت زیست کمتری دارند و بالعکس دانه های خوب و تازه سنگین تر و بزرگ تر هستند.
قبل از کاشت پوست قرمز دانه ها را جدا نمایید و سعی کنید دانه هایی را که کمی مانده اند در آب بخیسانید و سپس پوست آن را جدا نمایید. هیچگاه به پوسته سخت ضربه نزنید.زیرا ترک خوردگی پوسته سخت سبب نفوذ قارچ و بیماری ها می گردد.
دانه های تازه چیده شده بهتر است که قبل از کاشت یک یا دو روز در جای خشک قرار داده شدند. برای کاشتن دانه ها بهتر است از ظرفهایی که 15-12 سانتیمتر عمق دارند استفاده گردد. بهترین روش کاشت، کاشت افقی دانه هاست. به طوری که دانه ها از پهلو کاشته شوند.

همچنین می توان بذر ها را تا فروردین و یا اردیبهشت در جای سرد و خشک نگهداری کرد.
بهترین خاک جهت کاشت بذر، پنجاه درصد پرلایت و پنجاه درصد پیت ماس و خاک برگ(تورب) می باشد.با زهکش پوست برنج و یا سنگ ریز بستر رودخانه.
جهت آبیاری دانه ها نه باید آن ها را خیس و مرطوب نگه داشت و نه آنها را زیاد خشک نگه دارید. هر گاه خاک خشک دیده شد باید آن ها را آب داد و به طوری که مطمئن شوید که آب کاملاً به خاک نفوذکرده است. خاک باید رطوبت پذیر بوده و نباید به سرعت خشک گردد. خاک مورد استفاده برای جوانه زنی باید به طور کلی خاکی نرم جهت ریشه زایی گیاه جوان باشد. دقت گردد این گیاه به دلیل نحوه ریشه زایی آن چه از جهت بذر و چه برای گیاه بالغ باید از مجموعه خاکی استفاده گردد که تا عمق زیاد خاک نرم و نفوذ پذیر جهت ریشه ها باشد. بذر ها معمولاً اول ریشه زده سپس برگ هایشان ظاهر می گردد. پیاز گیاه بین همین برگ و ریشه اولیه ظاهر می گردد.
در میزان درصد سبز شدن بذر ها عوامل مختلفی از جمله نحوه گرده افشانی، کهنه و یا تازه بودن، مکان خاک و آبیاری بذر ها مهم است. جوانه زدن و سرسبز شدن دانه ها معمولاً بین 9-3ماه پس از کاشت شروع می شود و تا یک سال بعد ادامه می یابد.البته زمان جوانه زنی به همه مواردی دیگر چون نژاد، گونه، نور، گرما، رطوبت و بسیاری از مسائل دیگرنیز وابسته است.
سیکاس تقریباً بعد از یک سال یک گیاه کامل  می گردد وتقریباً بعد از ده سال یک گیاه کامل با برگ هایی چتری، دایره ای و مرتب می شود.

تکنیک جوانه زنی در گلدان های عمومی:
این روش برای رویاندن تعداد زیادی از دانه ها در کنار هم استفاده می گردد. کاشتن منظم و خطی سبب راحتی در کود دادن، بررسی، گرم کردن با استفاده از HEATER و بررسی جهت خارج کردن بعضی از دانه ها می گردد. همچنین در کنار هم کاشتن و چسباندن دانه ها دوری کنید. زیرا سبب گسترش قارچ ها می گردد.
نبودن یک تهویه مطلوب عامل نا مناسب در رشد و جوانه زدن دانه ها است. یک محیط گرم و مرطوب و کنترل شده گلخانه ای مکانی مطلوب برای بذر ها است. دما و رطوبت بیشتر سبب کاهش احتمال حمله حیوانات جونده و علف های هرز به بذر ها میگردد.
-رطوبت:
 رطوبت مورد نیاز بین 60% تا 70% می تواند مفید و ایده آل باشد، البته رطوبت بیش از حد احتمال قارچی شدن و پوسیدگی و فساد بذر ها را نیز افزایش می دهد. با استفاده از روش کاشت بیرونی در باغ می توان بذر ها را کاشت، ولی باید رطوبت را کنترل کرد و نباید نور مستقیم خورشید به آنها بخورد. این باغ ها و مکان ها نباید در مناطق خیلی سرد باشند.

آبیاری محل کشت:

روزانه یک بار برای محیط گلخانه ای به صورت کاملاً سطحی و سبک کافی است. در محیط بیرونی کمی نیاز به دقت در آبیاری بیشتر است. البته در تمام مکان ها و موارد مختلف میزان آبیاری به صورت تجربی بنابه شرایط و ویژگی های محیطی به دست می آید.
- دمای مورد نیاز:
به نظر می آید بهترین دما بین 26تا29 درجه سیلسیوس، یک دمای مناسب است. کاهش دما چه در شب و چه در روز سبب کاهش سرعت جوانه زدن می گردد.
-کوددهی:
کوددهی خزانه ها پس از جوانه زدن بذر ها صورت می گیرند. این کوددهی باید بسیار رقیق و قابل حل در آب باشد. همچنین مخلوطی از کود و قارچ کش مفید است.
-عوامل قارچی:
قارچی شدن می تواند در هر زمانی اتفاق افتد. قارچی شدن را می توان با تغییر رنگ دادن و قهوه ای شدن و پلاسیده شدن تشخیص داد. قارچی شدن می تواند به سرعت از یک جوانه به جوانه دیگر منتقل گردد.
-انتقال بذرها:
بنابه تجربه به نظر می رسد بهترین زمان جهت خارج کردن نهال ها از خاک همان زمان سفت شدن اولین برگ است. مهمترین ریسک و خطر برای سیکاس ها پوسیدگی آن هاست. پوسیدگی ریشه ها و خود سیکاس می تواند دلایل زیادی داشته باشد. هنگامی که بذر ها و قلمه ها ریشه دار می گردند ریشه های آن ها نازک و لطیف است این ریشه ها می توانند حداقل ده سانت داشته باشند، چون از ریشه اصلی ریشه فرعی و نازک دیگری نیز ظاهر میگردد. این حجم ریشه سرانجام در خاک باغ پخش یا گلدان را فرا می گیرند. (ریشه ها شکننده اند)
شکنندگی آنها در حین انتقال و تعویض گلدان می تواند سبب شکستگی ریشه ها گردد و گیاه را به آسانی به نابودی هدایت کند.
_اگر نهال های سیکاس را در گلدان های عمومی کاشته اید سعی کنید که با برگرداندن گلدان ها نهال ها را خارج نمایید و از کشیدن آن ها به طور مستقیم خودداری کنید.
_ریشه های آسیب دیده را جست و جو کنید، این ریشه های آسیب دیده به صورت ریشه ها و قسمت هایی قهوه ای یا سیاه شده دیده می شوند، در حالی که برعکس، ریشه هایی بارنگ روشن، ریشه های سالمی هستند.
اگر در هر نقطه از ریشه،عوامل قارچی سبب فساد گردد این عوامل و پوسیدگی ها می توانند به سمت بالا حرکت کنند و در نتیجه سبب مرگ گیاه شوند. در این زمان بهترین راه درمان این است که ریشه ها و مکان های آسیب دیده را بریده و با قارچ کش ضد عفونی نمود.
_معمولاً دانه ها به صورت نا منظم جوانه می زنند، بعضی نیاز به برداشت دارند ولی بعضی نیاز به انتقال گلدان های عمومی و یا تک گلدان برای جوانه زنی دارند.

٢ ) تکثیر از طریق پیاز:
پیاز هایی که از اطراف پیاز بالغ می رویند یکی از بهترین روش ها برای بدست آوردن پیاز و تکثیر سیکاس است. بهترین زمان برای جداسازی این جوانه ها از بدنه بوته مادر در بهار و یا اواخر زمستان به وسیله بیلچه از بدنه بوته مادر است. پس از جداسازی پیاز ها از بدنه مادر همه برگ ها و ریشه ها را جدا نمایید. آسیب دیده ها را در حدود یک هفته یا بیشتر آزاد رها کنید و در گوشه ای در جای خشک قرار دهید.

گیاه را در یک خاک با زهکشی خوب یا مخلوطی از ماسه و پوکه و خاک برگ قرار دهید. به طوری که نیمی از پیاز در خاک قرار گیرد. اجازه دهید که خاک کاملاً خشک گردد، سپس به آن آب دهید. میزان نور آن نیز سایه دار و یا زیر سقف است.
ریشه ها بسیار آرام ظاهر می گردند، سپس برگ های چند ماه بعد آشکار می گردند. پس از برگ زدن مخلوطی ملایم از کود با آب تهیه کنید ولی از کود های خشک استفاده نکنید. اجازه دهید که ریشه های سیکاس کاملاً در ظرف یا جایی که هستند جای بگیرند. برگ های سیکاس در حالت تکثیر پیازی به ناگهان به صورت دایره ای ظاهر می گردند در این زمان از انتقال و جا به جایی سیکاس که سبب ایجاد شوک به گیاه می گردد بپرهیزید. نور کافی در اختیار گیاه قرار دهید. نور کم سبب بلندی و نور زیاد سبب کوتاهی برگ ها می گردند.

نور گرایی(PHOTOTROPISM):
اگر سیکاس در حین برگ زدن در کنار پنجره است هر شش ساعت آن را بچرخانید. تاریکی زیاد سبب تبدیل شدن گیاه به چیزی شبیه شکل روبه رو است. 

٣) تکثیر از طریق قلمه بدنه:
با بریدن بدنه اصلی پیاز سیکاس و تقسیم آن به قطعات مختلف و قرار دادن آن در مخلوط ماسه، خاک برگ نیز می توان به عنوان روشی جهت تکثیر سیکاس دست یافت  ولی عموماً از این روش استفاده نمی گردد.

منبع : golnasir.persianblog.ir

تصاویر زيبا

درخت سيكاس

 سيكاس چند قلو

گلدان سيكاس

سيكاس دو قلو